Amy Winehouse wilde nooit over de liefde schrijven, maar 'ik heb het toch gedaan', vertelde ze BBC One talkshowpresentator Jonathan Ross na de release van haar debuutalbum Frank in 2004.
Destijds kwam de bekentenis over als een luchtige opzet voor Ross' one-liner over de keerzijde van het daten met een singer-songwriter. Twintig jaar later, opnieuw gecreëerd voor de nieuwe biopic Back to Black, voelt de scène griezelig actueel. Maar het zegt ook iets over Winehouse's inherente tegenstrijdigheden en waarom het zo verdomd moeilijk is om haar essentie te vangen in een standaard film. Ze was er maar 27 jaar, maar Winehouse's leven bevatte vele facetten.
Sam Taylor-Johnson als de regisseur van Amy's biopic
Het is dan ook logisch dat Back to Black-regisseur Sam Taylor-Johnson en scenarioschrijver Matt Greenhalgh besloten om zich te concentreren op een bijzonder dynamische periode, namelijk de jaren na de release van Frank, toen Winehouse haar wanhoop over de dood van haar geliefde oma en haar breuk met Blake Fielder-Civil bundelde in het neo-jazz-soul meesterwerk dat zijn naam deelt met de film en van haar een internationale ster maakte.
'Toen Alison Owen, onze producer, me benaderde, zei ik ja, nog voordat ik de verantwoordelijkheid van een film als deze had verwerkt,' zegt Taylor-Johnson. 'Ik woonde in Londen rond dezelfde tijd als [Winehouse] en het was als een schuifdeur – ik kwam altijd net ergens aan waar zij net weg was. Het voelde alsof ik me verbonden voelde en zoveel om haar heen begreep. En ik had het gevoel dat ik meteen wist hoe ik het verhaal moest vertellen.'
Sam Taylor-Johnson (rechts) regisseert Marisa Abela (links), die Amy Winehouse in Back to Black speelt.
Het tragische liefdesverhaal van Amy Winehouse
Tijdens haar onderzoek zag Taylor-Johnson de liefde van de zangeres voor Fielder-Civil als 'een noorderster'. Toen ze Amy's moeder Janice ontmoette, vroeg ze naar haar mening over Fielder-Civil. 'Ze vertelde me: "Ik mocht Blake niet, maar ik mocht hem toch ook wel." Ze was gewoon heel dankbaar dat Amy in haar leven zo'n krachtige liefde had ervaren. Al onze oordelen over of die liefde wel of niet had moeten plaatsvinden, voelden niet relevant voor het verhaal.'
Vanuit het perspectief van een verhaal is het inderdaad moeilijk om niet op te merken dat zodra de post-ladette, proto-indie sleaze van Winehouse's verhaal is weggehaald, je een klassieke romantische tragedie overhoudt, compleet met liefde tussen sterren, drie flessen vergif en een paparazzi koor. Dat gezegd hebbende, is het ook makkelijk te begrijpen hoe het centreren van een Winehouse biopic rond haar bedwelmende (en zeer giftige) relatie met de kerel die haar introduceerde aan heroïne, op fans zou kunnen overkomen als een vervlakking van haar brutale, hartverscheurend authentieke ziel. Of op zijn minst een mislukte Bechdel Test.
Amy Winehouse treedt op bij de Grammys in 2008.
Waarom de film niet helemaal lekker aanvoelt in het huidige medialandschap
Om eerlijk te zijn komt de film op een bijzonder vreemd moment. Cultureel gezien heeft de maatschappij zich rekenschap gegeven van de stapels ick waar vrouwelijke beroemdheden in de jaren '80 mee te maken kregen. (En ze hebben er nog steeds mee te maken, zoals we hebben gezien bij elke vermoeide kijk op het datingleven van Taylor Swift).
Destijds zagen veel fans Winehouse als een zelfverzekerd tegengif voor de jongensgekke bimbo-achtige vrouwelijke archetypes die de mainstream domineerden, niet als een hopeloze romanticus die wanhopig vrouw en moeder wilde worden. Om haar levensverhaal op zo'n manier samengevat te zien, voelt voor sommigen als een groteske belediging.
Wie kan het ze kwalijk nemen? Tussen de krantenkoppen die waarschuwen voor een naderende apocalyps door, worden vrouwen gevoed met TikToks van gelukkige tradwives en huilende dertigers die klagen over het gebrek aan mannen om te daten die geen trash zijn, liedjes over wanhopige mannen die de hitlijsten beklimmen en hilarische scènes uit een chronisch online It girl power lunch die onze feeds domineren. Iedereen is moe en Winehouse's film heeft geen verlossend verhaal. Je krijgt het gevoel dat haar fans vastzitten in de fase van woede en daar misschien wel voor altijd zullen blijven.
Marisa Abela leverde een ambitieuze prestatie als de verlichaming van Amy Winehouse
Hoewel de reacties op Back to Black heftig en nogal verdeeld waren, zijn de meeste critici het erover eens dat de ster van de film, nieuwkomer Marisa Abela, een ambitieuze, opvallende prestatie levert. De 27-jarige, die eerder te zien was in Industry en een bijrol had als Teen Talk Barbie in de kaskraker van afgelopen zomer, trainde vier maanden lang twee uur per dag met een zangcoach om Amy's zangstijl te leren, en er zijn momenten waarop ze echt in de rol verdwijnt.
In tegenstelling tot sommige critici van de film zag Abela Winehouse's duidelijke wens om moeder te worden als een poging om iets te creëren dat van haar was en van haar alleen. 'Veel dingen waren haar ontnomen en in het publieke domein terecht gekomen, zelfs het meest persoonlijke, haar kunst. Natuurlijk maakte ze het openbaar zodat mensen ervan konden genieten, maar het werd zo groot dat het niet echt meer van haar was.'
Marisa Abela als Amy Winehouse in Back to Black.
Het nalatenschap van Amy Winehouse
Hoewel zo'n verlangen tegenstrijdig voelt met Winehouse's persoonlijkheid als een wankelende puinhoop, worstelend met verslaving, zelfverwonding en boulimia, kunnen deze fouten ook gezien worden als de wanhopige pogingen van een depressief persoon om de controle over haar leven terug te winnen. Tenslotte kon niemand haar dwingen om op te treden als ze bewusteloos was.
Misschien ligt haar grootste nalatenschap wel in de artiesten die ze inspireerde, die haar talent bewonderden, haar waarschuwende verhaal in zich opnamen en haar genade boden. In 2016 eerde Adele Winehouse tijdens een concert in Boston. 'Door haar pakte ik een gitaar op en door haar schreef ik mijn eigen nummers,' vertelde ze MTV. 'De nummers waarvoor ik getekend heb, waren de nummers die ik helemaal zelf geschreven heb – als zij er niet was geweest, was dat niet gebeurd. Ik heb 90 procent van mijn carrière aan haar te danken', aldus Adele.
Lana Del Rey, wiens 'gangster Nancy Sinatra' personage een echo was van Winehouse's fusie van jazz en hiphop, vertelde Mojo in 2021 dat ze in 2010 in 'een kloteflat zonder verwarming' in Londen woonde. 'Maar ze vertelden me dat het aan Camden Road was, vlakbij waar Amy Winehouse speelde in het Roundhouse, en ik hield van Amy.' Een jaar later hoorde ze van Amy's dood op dezelfde dag dat ze haar eerste recensie voor Video Games ontving. 'Ik had 10 seconden het meest opgetogen gevoel, en toen was het nieuws overal, op alle televisies, dat Amy was overleden.'
Artiesten zoals Lana Del Rey en Adele vertelden over de invloed die Amy Winehouse op hun en hun carrières heeft gehad.
Hoe een voorproefje van de film Marisa Abela liet kennismaken met de kritiek waar Amy mee te dealen had
De enige schurken die Taylor-Johnson in de film ziet zijn verslaving en paparazzi, en ze ziet het nut er niet van in om individuen de schuld te geven. 'Je kunt geen oordeel vellen als je te maken hebt met verslaving als ziekte', zegt ze. 'En in termen van paparazzi, het is gewoon zo giftig.'
Gezien de bijna-paniek die in bepaalde hoeken van Winehouse's fanbase losbarstte na het uitbrengen van de eerste beelden en trailers van de film, was de reactie niet geheel onverwacht. Het gaf Abela mogelijk ook een perspectief op de meedogenloze kritiek waarmee Winehouse te maken kreeg toen haar ster rijzende was.
'Het is ongelooflijk isolerend, die haat,' zegt Abela. 'Ik denk dat je gewoon door moet gaan en je er doorheen moet slaan. Gelukkig had ik een baan en werkten we, dus dat was het belangrijkste. Ik houd er niet van om uit elk negatief iets positiefs te halen. Ik denk dat er soms lering uit getrokken kan worden, maar ik denk ook dat mensen vriendelijk moeten zijn, of op zijn minst moeten wachten tot ze iets gezien hebben voordat ze commentaar geven. Ik denk dat als mensen de film eenmaal gezien hebben, de verleiding groot is om empathie te tonen voor mensen die zichzelf blootgeven in plaats van het recht te voelen om kritiek te leveren en dingen af te breken.'
Als de film uiteindelijk op zwart gaat, verschijnt er een witte tekst die uitlegt hoe Amy Winehouse na een lange periode van soberheid op 23 juli 2011 stierf aan een alcoholvergiftiging.
Terwijl de aftiteling rolt, zien we Abela een tegelijkertijd verwoestende en opbeurende vertolking van Tears Dry on Their Own ten gehore brengen. Niemand kan de onnavolgbare stem van Winehouse reanimeren, de manier waarop de woorden van haar lippen tuimelen en over de springerige drums en blazers huppelen, de rauwe mix van treurig drama en grove humor. Maar de scène is een troostende herinnering dat we Amy Winehouse misschien nooit zullen begrijpen of over haar dood heen zullen komen, maar dat ze ons wel een perfect cadeau heeft nagelaten – een set liedjes die nooit de sublieme kwelling van het in leven zijn zullen omvatten.
